Giriş

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) öncesi dönemde, yabancıların idari gözetim altına alınmasına ilişkin yasal bir çerçeve bulunmaması, özellikle bu tedbire karşı etkili bir itiraz yolunun öngörülmemiş olması önemli bir hukuki boşluk yaratmaktaydı. Bu eksiklik, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından da birçok kararda Türkiye aleyhine ihlal kararı verilmesine neden olmuştur. YUKK’un yürürlüğe girmesiyle birlikte idari gözetim kararına karşı bir itiraz mekanizması kurulmuş ve bu hak yasal güvence altına alınmıştır. Bu çalışmada, mevcut literatürdeki paragraflar ışığında idari gözetime karşı itiraz hakkının nasıl kullanılacağını, başvuru mercii, süreleri ve sürecin işleyişini detaylı olarak incelemektedir.

1.İdari Gözetim Kararına İtiraz Hakkı ve Başvuru Mercii

Literatür, idari gözetim kararının niteliği itibarıyla bir idari işlem olduğunu kabul etmekle birlikte, bu karara karşı itiraz merciinin genel idari yargıdan farklı olarak özel olarak belirlendiğini vurgulamaktadır. İdari gözetim kararı, “kamu kurumu olan valiliklerce verilmesi, idarenin bu işlem neticesinde gözetim altına alınacak kişiden bağımsız olarak tek taraflı olarak vermesi, bu işlemin re’sen uygulanması” gibi unsurları taşıması nedeniyle bir idari işlemdir. Ancak bu idari işleme karşı başvuru yolu, idare mahkemeleri değil, sulh ceza hâkimlikleridir.

YUKK m.57/6 ve m.68/7 uyarınca, “idari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimine başvurabilir”. Bu düzenlemenin gerekçesi olarak, “denetimin etkili olabilmesi için Türkiye’de sulh ceza mahkemelerinin idare mahkemelerine göre daha yaygın olması gösterilmiştir”. Bu durum, doktrinde eleştirilmekle birlikte, kanun koyucunun etkin bir denetim sağlama amacını yansıtmaktadır.

2. İdari Gözetim Kararına Başvuru Süresi

İdari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimliğine yapılacak itiraz için kanunda belirli bir süre öngörülmemiştir. Bu durum, literatürde net bir şekilde ifade edilmektedir: “İdarî gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimliğine yapılacak itirazlar, YUKK’ta bir süreye bağlanmamıştır. Dolayısıyla, YUKK’ta belirtilen süreler dâhilinde idarî gözetim altında tutulan her an, idarî gözetim kararına itiraz edebilecektir” . Bu esneklik, kişi özgürlüğünü kısıtlayan bu tedbirin devam ettiği her aşamada yargısal denetime tabi tutulabilmesini sağlamaktadır.

3. İdari Gözetim Kararına İtiraz Sürecinin İşleyişi

İtiraz süreci, yabancının adalete erişimini kolaylaştıracak şekilde düzenlenmiştir:

Başvuru Yapanlar: İtiraz, idari gözetim altına alınan kişi, yasal temsilcisi veya avukatı tarafından yapılabilir

Başvuru Usulü: Dilekçe doğrudan yetkili sulh ceza hâkimliğine verilebileceği gibi, idareye de sunulabilir. “Dilekçenin idareye verilmesi hâlinde, dilekçe yetkili sulh ceza hâkimine derhâl ulaştırılır”

İnceleme Süresi: Sulh ceza hâkimi, başvuruyu “beş gün içinde” sonuçlandırmakla yükümlüdür. Ancak bir kaynak, “ilgili valilikten evrakların gönderilmesi gibi işlemler için süre göz önüne alındığında sulh ceza hakiminin 5 gün içerisinde karar vermesi fiilen mümkün olamamaktadır”

İtirazın Etkisi: Yapılan başvuru, idari gözetim tedbirinin uygulanmasını durdurmaz. “Başvurunun yapılmış olması idari gözetim işlemini durdurmaz”

Bilgilendirme Yükümlülüğü: Yabancının avukat tarafından temsil edilmemesi durumunda, “kararın sonucu, itiraz usûlleri ve süreleri hakkında bilgilendirilecektir”. Bu bilgilendirmenin kişinin anladığı dilde yapılması esastır.

4. Sulh Ceza Hâkimliğinin İnceleme Kapsamı

Sulh ceza hâkimliği, itirazı incelerken yalnızca şekli bir denetim yapmaz, kararın esasını da denetler. Hâkimlik, “kararın alınma usulü, idari gözetimin kanunda öngörülen süreyi aşıp aşmadığı, idari gözetimin ölçülü olup olmadığı, idari gözetimin devamında zaruret bulunup bulunmadığı gibi birçok hususu dikkate almaktadır”. İnceleme, idari işlemin unsurları olan yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden de yapılabilir. Örneğin, “idari gözetim kararının gerekçesinin somut sebeplerle ortaya koyulmadığını, idari gözetimin gerektiğine ilişkin herhangi bir delil ve emare bulunmadığı gerekçesiyle idari gözetim kararının hukuka aykırı olduğuna karar vermiştir” şeklindeki bir mahkeme kararı, bu kapsamlı denetimi göstermektedir.

5. Kararın Niteliği ve Sonraki Hukuki Yollar

Sulh ceza hâkiminin itiraz üzerine verdiği karar YUKK uyarınca kesindir. “Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir”. Bu karara karşı başka bir olağan kanun yoluna başvurulamaz.

Ancak bu kesinlik, tüm hukuki yolların tükendiği anlamına gelmez:

Yeniden Başvuru: İtiraz reddedilse dahi, “idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvuru yapılabilir”

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru: Sulh ceza hâkimliğinin kararının kesin olması, Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) bireysel başvuru yolunu açar. “Sulh ceza hâkimliklerinin idarî gözetim kararına yapılan itirazlara karşı verdiği kararların AYM’ye bireysel başvuru konusu olarak götürülmesi söz konusu olabilecektir”

Tam Yargı Davası: AYM, bireysel başvuruyu incelemeden önce diğer başvuru yollarının tüketilip tüketilmediğini değerlendirmektedir. Hukuka aykırı idari gözetim nedeniyle uğranılan zararın tazmini için idare mahkemesinde tam yargı davası açılması bir ön koşul olarak görülebilmektedir. “AYM kişi özgürlüğü ve güvenliği ihlali iddialarına ilişkin güncel kararlarında; … idari gözetim kararı kaldırıldıktan sonra tam yargı davası açılmadan AYM’ye bireysel başvuru yapılması hâlinde başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle başvurunun kabul edilemez olduğuna karar vermektedir”

Sonuç

Literatürdeki kaynaklar, YUKK ile birlikte idari gözetime karşı etkili bir itiraz mekanizmasının kurulduğu konusunda hemfikirdir. Bu hak, idari gözetim altında tutulan yabancı, yasal temsilcisi veya avukatı tarafından, herhangi bir süreye tabi olmaksızın, gözetim devam ettiği sürece kullanılabilir. Başvuru mercii, idari işlemin niteliğine aykırı gibi görünse de kanun koyucunun etkin denetim amacıyla belirlediği sulh ceza hâkimliğidir. Sulh ceza hâkimi, başvuruyu 5 gün içinde esastan inceleyerek karara bağlar ve bu karar kesindir. Başvurunun idari gözetimi durdurmaması önemli bir usuli özelliktir. Sulh ceza hâkimliğinin kesin kararı sonrası, şartların değişmesi halinde yeniden başvuru veya Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolları açıktır. Ancak AYM’ye başvurudan önce, hukuka aykırılık iddiasına dayalı bir zararın tazmini için idare mahkemesinde tam yargı davası açma yolunun tüketilmesi gerekebileceği unutulmamalıdır. Bir yazı önerisi.

Neden Uzman Avukat Desteği Gerekli?

İdari gözetim kararına karşı başvuru süreci, şekli olarak sade görünse de, özgürlük ve güvenlik hakkı gibi temel insan haklarını doğrudan ilgilendirdiği için son derece karmaşık bir hukuki süreçtir. Özellikle İstanbul, Tuzla Geri Gönderme Merkezi, Kartal, Pendik, Tepeören, Gebze, Çayırova ve Darıca gibi bölgelerde fiilen idari gözetim altında bulunan yabancıların, sürecin teknik detaylarını bilmemesi, dil engeli ve hukuki terminolojiye hâkim olmaması, hak kayıplarına yol açabilmektedir.

Bu nedenle, uzman bir avukatın sürece dâhil olması hem başvurunun şekli ve içeriği açısından hem de Sulh Ceza Hâkimliği nezdinde etkili bir savunma yapılabilmesi açısından büyük önem taşır.

Birçok durumda, avukatlar itiraz dilekçesini yalnızca “gözetime itiraz” şeklinde sunmakla kalmayıp, aynı zamanda şu hususlarda da savunma stratejisi geliştirir:

İdari gözetim kararının dayandığı somut sebeplerin bulunup bulunmadığı,

Gözetim süresinin kanuni sınırları aşıp aşmadığı,

Alternatif tedbirlerin (idari para cezası, yükümlülük kararı, belirli adreste ikamet gibi) uygulanabilir olup olmadığı,

Gözetim altında tutulan kişinin sağlık, aile birliği veya insani durumlarının dikkate alınıp alınmadığı.

Tuzla Geri Gönderme Merkezi başta olmak üzere, Pendik, Kartal, Tepeören, Gebze, Çayırova ve Darıca çevresinde faaliyet gösteren avukatlar, uygulamada idari gözetim kararlarının gerekçelendirilmesindeki eksiklikleri, iletişim sorunlarını ve sulh ceza hâkimlikleri arasındaki uygulama farklılıklarını yakından bilmektedir. Bu bölgesel bilgi birikimi, hem dilekçenin içeriğinin doğru hazırlanmasını hem de sürecin hızla sonuçlanmasını sağlar.

Ayrıca, itirazın reddedilmesi hâlinde yeniden başvuru, tam yargı davası açılması veya Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru gibi aşamalarda yapılacak hukuki değerlendirmeler, yalnızca konuya hâkim bir hukukçu tarafından sağlıklı biçimde yürütülebilir.

Kısacası, idari gözetim kararına itiraz süreci, yalnızca bir dilekçe vermekten ibaret olmayıp, çok katmanlı bir yargısal denetim mekanizmasını içerir. Bu nedenle, özellikle Tuzla Geri Gönderme Merkezi’nde tutulan yabancılar açısından, deneyimli bir idare hukuku veya yabancılar hukuku avukatının desteği, özgürlüğün geri kazanılması için kritik öneme sahiptir.