Giriş

Gemi ticareti, doğası gereği yüksek riskler ve uluslararası nitelikte hukuki uyuşmazlıklar barındıran bir alandır. Bu uyuşmazlıklarda alacaklıların haklarını güvence altına almak için başvurduğu en etkili yollardan biri, gemi üzerine ihtiyati haciz konulmasıdır. Ancak bu tedbir, geminin ticari faaliyetini durdurarak donatan ve işleten için ciddi ekonomik kayıplara yol açabilir. Bu nedenle, haksız veya usulsüz bir ihtiyati haciz kararının nasıl kaldırılacağı, deniz ticareti hukukunun en kritik konularından biridir. Bu çalışma, sunulan çeşitli Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemesi kararlarını analiz ederek, bir gemi üzerindeki ihtiyati haciz kararının kaldırılmasına yönelik hukuki yolları, gerekçeleri ve süreçleri kapsamlı bir şekilde incelemektedir.

1. İhtiyati Haciz Kararına İtiraz ve Kaldırılma Gerekçeleri

İhtiyati haciz kararının kaldırılması için en sık başvurulan yol, İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 265. maddesi uyarınca karara itiraz etmektir. İtiraz, hem haczin dayandığı maddi sebeplere hem de usuli koşullara ilişkin olabilir.

Mülkiyetin Borçluya Ait Olmaması: En temel itiraz sebeplerinden biri, haciz tarihinde geminin mülkiyetinin borçlu olarak gösterilen kişiye ait olmamasıdır. Mahkemeler, bu durumu ihtiyati haczin kaldırılması için geçerli bir sebep olarak kabul etmektedir. Nitekim bir kararda, “TTK’nın 1369/1-a maddesi gereğince deniz alacağı doğduğunda geminin maliki olan kişi ihtiyati haczin uygulandığı sırada geminin maliki ise geminin ihtiyaten haczedilebileceği” ilkesine vurgu yapılarak, ihtiyati haciz tarihinde geminin borçluya ait olmaması nedeniyle kararın kaldırıldığı belirtilmiştir (yargitay-11. Hukuk Dairesi-2015/5570).

Alacağın “Deniz Alacağı” Niteliğinde Olmaması: Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 1353, ihtiyati haczin yalnızca “deniz alacakları” için istenebileceğini düzenler. Eğer alacak bu nitelikte değilse, ihtiyati haciz kararı haksız kabul edilir ve kaldırılır. Bir mahkeme kararında bu durum, “…takibe konu alacak deniz alacağı niteliğinde değilse kaldırılabilir” şeklinde ifade edilmiştir (ilkDerece-İstanbul 19. Asliye Ticaret Mahkemesi-2022/581). Benzer şekilde, bir şirket ortağının ortaklık haklarına dayalı talebinin deniz alacağı sayılmayacağı ve bu nedenle konulan haczin kaldırılması gerektiği bir Bölge Adliye Mahkemesi kararında vurgulanmıştır (bam-İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 14. Hukuk Dairesi-2020/1336).

Yaklaşık İspat Şartının Sağlanamaması: İhtiyati haciz kararı verilebilmesi için alacaklının, alacağının varlığını yaklaşık olarak ispatlaması gerekir. Mahkeme, alacaklının sunduğu delilleri yetersiz bulursa, itiraz üzerine ihtiyati haciz kararını kaldırabilir. Bir Yargıtay kararı, “alacağın varlığı hususunda yaklaşık ispata elverişli yeterli delil ve belge sunulmadığı” gerekçesiyle ihtiyati haczin kaldırılması kararını onamıştır (yargitay-11. Hukuk Dairesi-2016/9416).

Cebri İcra Sonucu Mülkiyetin Yüklerden Ari Kazanılması: Yabancı bir ülkede yapılan cebri icra satışı ile gemiyi satın alan yeni malik, gemiyi üzerindeki tüm yükümlülüklerden ari olarak devralabilir. Bu durumda, eski malikin borçları için yeni malikin gemisine haciz konulamaz. Bir kararda, Cebelitarık hukukuna göre yapılan cebri satış sonucu “cebri ihale alıcısı … geminin mülkiyetini üzerindeki tüm ayni ve şahsi haklardan ve yükümlülüklerden ari olarak kazanmıştır” denilerek, bu gerekçeyle ihtiyati haczin kaldırılmasına karar verilmiştir (bam-İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 14. Hukuk Dairesi-2021/1565).

2. Teminat Göstererek Haczin Kaldırılması

Gemi sahibinin ticari faaliyetlerine devam edebilmesi için en pratik çözümlerden biri teminat göstermektir. TTK’nın 1371. maddesi bu imkânı tanımaktadır. Bir Bölge Adliye Mahkemesi kararı bu durumu, “geminin maliki veya borçlu, geminin değerini geçmemek kaydıyla, deniz alacağının tamamı, faizi ve giderler için yeterli teminat göstererek, ihtiyati haczin kaldırılmasını mahkemeden isteyebilir” hükmüyle açıklamıştır (bam-İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 13. Hukuk Dairesi-2022/1202). Bu teminat, nakit veya muteber bir bankanın kesin ve süresiz teminat mektubu olabilir. Bu durumda haciz, gemi üzerinden kaldırılarak teminat üzerine kaydırılır ve gemi serbest kalır (ilkDerece-Bursa 1. Asliye Ticaret Mahkemesi-2019/896).

3. Usuli Nedenlerle ve Sürelere Uyulmaması Halinde Haczin Kalkması

Alacaklının, ihtiyati haciz kararını aldıktan sonra belirli yasal sürelere uyması zorunludur. Bu sürelere uyulmaması, ihtiyati haczin kendiliğinden hükümsüz kalmasına neden olur.

İnfaz Talebi Süresi: Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren “üç iş günü içinde“ kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden kararın infazını istemek zorundadır. Aksi halde, TTK m. 1364 uyarınca “ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar” (yargitay-12. Hukuk Dairesi-2016/6938, bam-İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 4. Hukuk Dairesi-2020/11).

Dava Açma Süresi: İcra takibinde borçlunun ödeme emrine itiraz etmesi halinde, alacaklının itirazın kendisine tebliğinden itibaren “bir ay” içinde itirazın kaldırılması veya iptali için dava açması gerekir. Bu süre içinde dava açılmazsa, İİK m. 264 uyarınca “ihtiyati haciz hükümsüz kalır” (bam-İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 13. Hukuk Dairesi-2023/1947).

4. Görev ve Yetki İtirazları

İhtiyati haciz kararını veren mahkemenin görevli veya yetkili olmaması da kararın kaldırılması için önemli bir sebeptir. Özellikle gemi adamı alacakları gibi İş Kanunu kapsamına giren uyuşmazlıklarda, görevli mahkemenin Ticaret Mahkemesi değil, İş Mahkemesi olduğu sıkça görülmektedir. Bu durumlarda mahkeme, “göreve ilişkin dava şartı noksanlığı nedeniyle USULDEN REDDİNE” karar vererek ihtiyati haczi kaldırır (bam-Adana Bölge Adliye Mahkemesi 9. Hukuk Dairesi-2024/278, bam-İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 17. Hukuk Dairesi-2022/1575).

Sonuç

İncelenen yargı kararları bütünüyle değerlendirildiğinde, bir gemi üzerindeki ihtiyati haciz kararının kaldırılması, çok yönlü ve detaylı bir hukuki süreç gerektirmektedir. Kararın kaldırılması için borçlunun veya gemi malikinin başvurabileceği yollar; karara esastan (mülkiyet, alacağın niteliği vb.) veya usulden (görev, yetki, süreler) itiraz etmek, alacağı karşılayacak yeterli teminat göstermek veya alacaklının yasal yükümlülüklerini yerine getirmemesi sonucu haczin kendiliğinden kalkmasını beklemek olarak özetlenebilir.

Her bir yöntemin başarısı, somut olayın özelliklerine, sunulan delillerin gücüne ve yasal sürelere titizlikle uyulmasına bağlıdır. Özellikle geminin mülkiyet durumu, alacağın “deniz alacağı” olup olmadığı ve kararı veren mahkemenin görevli olup olmadığı gibi hususlar, ihtiyati haczin kaldırılmasında kilit rol oynamaktadır. Bu nedenle, ihtiyati hacizle karşı karşıya kalan tarafların, durumlarını dikkatle analiz ederek en uygun hukuki stratejiyi belirlemeleri ve bu süreçte uzman bir hukukçudan destek almaları büyük önem taşımaktadır.

Neden Tuzla Avukat Desteği Gereklidir?

Tuzla, Pendik, Yalova, Ambarlı, Gebze ve benzeri liman bölgeleri; gemi inşa, bakım-onarım ve deniz taşımacılığı açısından Türkiye’nin en yoğun ve stratejik merkezleri arasında yer almaktadır. Bu bölgelerde faaliyet gösteren yerli ve yabancı firmalar, deniz ticaretine özgü hukuki süreçlerle sıklıkla karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle gemi üzerine ihtiyati haciz konulması veya bu haczin kaldırılması gibi işlemler, yüksek ticari riskler barındırmakta ve hızlı hareket edilmesini zorunlu kılmaktadır.

Yukarıda detaylı şekilde açıklanan mülkiyet itirazı, alacağın niteliği, görevli mahkeme ayrımı, yaklaşık ispat, sürelere uyulmaması gibi hususlar; teknik bilgi, yargı içtihatlarına hâkimiyet ve süreci doğru yönlendirme becerisi gerektirmektedir. Hatalı veya gecikmeli bir başvuru, ciddi maddi kayıplara ve geminin seferden alıkonulmasına neden olabilir.

Bu nedenle Tuzla ve çevresindeki denizcilik firmalarının, bölgenin sektörel yapısını bilen, Türk Ticaret Kanunu, İcra ve İflas Kanunu ve denizcilik içtihatları konusunda uzman bir avukatla çalışması, hak kayıplarının önlenmesi ve etkin sonuç alınması açısından hayati önem taşımaktadır.