Bu çalışma menkul ve gayrimenkul satım sözleşmelerine ilişkin cayma bedelinin geçerlilik şartları, hangi durumlarda geri alınabileceği ve cayma bedeli ile pey akçesi, kapora, bağlanma bedeli gibi sıkça karıştırılan kavramların ne anlama geldiği sorularına, sunulan çeşitli mahkeme kararları ışığında kapsamlı bir yanıt sunmayı amaçlamaktadır.

1. Cayma Bedelinin (Cayma Parası) Geçerlilik Şartları:

Açıkça Kararlaştırılmış Olması: Cayma bedelinin en temel geçerlilik şartı, sözleşmede bu hususun açıkça “cayma parası” veya “cayma tazminatı” olarak belirtilmiş olmasıdır. Birçok kararda vurgulandığı üzere, “açıkça cayma tazminatı olduğu şart edilmedikçe kapora, pey akçesi gibi verilen paralar cayma tazminatı olamayacaktır” (Yargitay-19. Hukuk Dairesi-2003/6039E.) TBK Madde 178’e göre, cayma parasının kararlaştırılmış olması taraflara cayma yetkisi verir.

Esas Sözleşmenin Geçerliliği: Cayma bedeli, esas satım sözleşmesine bağlı fer’i (yan) bir borçtur. Bu nedenle, esas sözleşme herhangi bir nedenle (örneğin, taşınmaz satışlarında resmi şekil şartına uyulmaması nedeniyle TMK m. 706, TBK m. 237, Tapu K. m. 26) geçersiz ise, cayma bedeline ilişkin anlaşma da geçersiz olur.

2. Cayma Bedelinin Geri Alınabileceği Durumlar:

Açıkça Cayma Bedeli Olarak Kararlaştırılmamışsa: Eğer ödenen bedel sözleşmede açıkça cayma bedeli olarak belirtilmemişse, genellikle “bağlanma parası (pey akçesi)” olarak kabul edilir ve sözleşme gerçekleşmediğinde veya feshedildiğinde, parayı veren taraf akdi bozmakta haklı olsun olmasın onu veren tarafın istirdada yetkili olur.

Esas Sözleşme Geçersizse: Geçersiz bir sözleşmeye dayanarak ödenen cayma bedeli, sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre geri istenebilir (Yargitay-13. Hukuk Dairesi-2014/14864).

Parayı Alan Taraf Cayarsa: TBK m. 178 uyarınca, “parayı vermiş olan cayarsa verdiğini bırakır; almış olan cayarsa aldığının iki katını geri verir.”

3. Pey Akçesi, Kapora, Bağlanma Bedeli Kavramları:

Pey Akçesi (Bağlanma Parası): TBK m. 177’ye göre, “Sözleşme yapılırken bir kimsenin vermiş olduğu bir miktar para, cayma parası olarak değil sözleşmenin yapıldığına kanıt olarak verilmiş sayılır.” Aksi kararlaştırılmadıkça veya yerel adet olmadıkça esas alacaktan düşülür.

Kapora: Genellikle pey akçesi veya bağlanma parası ile aynı anlamda kullanılır. Kaparo olarak da adlandırılan bu para cayma parası değildir. Bağlanma parası mahiyetindeki kaporanın cayma akçesi olduğu açıkça kararlaştırılmadıkça akdin haklı ya da haksız nedenle feshedilip edilmediğine bakılmaksızın akit bozulmuş ise iadesi gerekir. “

Bağlanma Bedeli: Bu terim de pey akçesi ve kapora ile benzer şekilde, sözleşmenin yapıldığına dair bir güvence ve kanıt olarak verilen, cayma bedeli niteliği taşımayan ödemeyi ifade eder.

Genel Olarak İadeleri: Bu tür ödemeler, sözleşmede açıkça cayma bedeli olarak kararlaştırılmadıkça ve sözleşme ifa edilmediğinde veya geçersiz olduğunda, genellikle sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre iade edilir. Yargıtay’ın yerleşik içtihadına göre, açıkça cayma tazminatı olduğu şart edilmedikçe kaporo, pey akçesi gibi verilen paraların, cayma tazminatı olamayacağından akdi bozmakta haklı olsun olmasın onu veren tarafın istirdada yetkili olduğuna karar verilmektedir.

Sonuç

Mahkeme kararlarının incelenmesinden, cayma bedeli ile pey akçesi/kapora/bağlanma bedeli arasındaki ayrımın temelini, tarafların iradesi ve bu iradenin sözleşmeye açıkça yansıtılması oluşturmaktadır. Türk Borçlar Kanunu’nun 177. ve 178. maddeleri bu ayrımın yasal zeminini oluşturur. TBK m. 177, sözleşme yapılırken verilen paranın, aksi kararlaştırılmadıkça “sözleşmenin yapıldığına kanıt olarak verilmiş sayılacağını” ve bunun “bağlanma parası” (pey akçesi) olduğunu belirtir. TBK m. 178 ise “cayma parası”nı düzenler ve bunun kararlaştırılması halinde taraflara cayma yetkisi verdiğini ifade eder. Dolayısıyla, bir ödemenin cayma bedeli sayılabilmesi için sözleşmede bu yönde açık bir hüküm bulunması kritik öneme sahiptir.

Özellikle gayrimenkul satışlarında, sözleşmenin resmi şekilde (TMK m. 706, TBK m. 237, Tapu K. m. 26) yapılması zorunluluğu ön plana çıkmaktadır. Resmi şekle uyulmadan yapılan sözleşmeler geçersiz olduğundan, bu sözleşmelere dayanılarak kararlaştırılan cayma bedeli de geçersiz sayılmakta ve ödenen bedel sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre geri istenebilmektedir.

Verilen paranın pey akçesi olduğu karine olarak kabul edilirken, bunun bir cayma parası olduğunu iddia eden tarafın (genellikle parayı alan taraf) bu durumu ispatlaması gerekmektedir.

Bakırköy 6. Asliye Ticaret Mahkemesi’nin (2022/203 E., 2022/1057 K.) kararında, cayma parasını verenin, karşı tarafın kusuru nedeniyle sözleşmeden dönmesi halinde veya cayma bedelinin fahiş olması durumunda hakkaniyet gereği iade veya indirim yapılabileceği belirtilmiştir. Bu, hakkaniyet ilkesinin de dikkate alınabileceğine işaret eder.

Uzman Görüşü / Tuzla Avukat Neden Gerekli?

Menkul ve gayrimenkul satış sözleşmelerinde cayma bedeliyle ilgili hukuki süreçler oldukça teknik ve karmaşıktır. İstanbul’un özellikle Tuzla, Pendik ve Kartal gibi yoğun gayrimenkul hareketliliğinin yaşandığı ilçelerinde, satış işlemlerinde yaşanan anlaşmazlıklar ve cayma bedeli ihtilafları sıkça görülmektedir. Bu bölgelerde piyasa koşulları, sözleşme uygulamaları ve mahkeme içtihatları birbirinden farklılık gösterebilir.

Bu nedenle, Tuzla, Pendik ve Kartal’da bulunan gayrimenkul sahipleri ve alıcıların, cayma bedelinin geçerliliği ve geri alınması gibi konularda uzman bir gayrimenkul hukuku avukatından destek alması hayati önem taşır. Uzman hukukçu, bölgesel piyasa dinamiklerini ve yerel mahkeme kararlarını göz önünde bulundurarak, sözleşme hazırlığı, ihtilaf yönetimi ve dava sürecinde hak kayıplarını önleyebilir.